سیگار و کج روی اجتماعی

همان طور که در مقاله تأثیر بازدارنده های اجتماعی بر مصرف سیگار دختران جوان بیان شد، پژوهش حاضر به دنبال شناخت صور و انواع بازدارنده های اجتماعی مصرف سیگار در دختران است بنابراین در ادبیات تحقیق به تعریف مفاهیم، نظریات انحرافات اجتماعی و نظریاتی که در آن مباحثی چون نظم، نظارت و کنترل اجتماعی مطرح شده است، پرداخته شده است در این مقاله به کج روی اجتماعی میپردازیم.

تعریف مفاهیم

کج روی اجتماعی (انحراف):

کج روی در لغت به معنای عدم هم نوایی است، انجام کاری متفاوت از روال روزمره (هامفری و پالمر) .

جامعه شناسان تعاریف گوناگونی در مورد کج روی اجتماعی مطرح کرده اند:

کج روی به معنای رفتاری است که از معیارهای سلوک یا انتظارات یک گروه یا جامعه تخطی می کند (شفر).

رفتار انحرافی اغلب به عنوان رفتارهایی مطرح می شود که با هنجارها و نقش ها مطابقت ندارند (هامفری وپالمر).

مفهوم انحراف و کج روی را می توان ناهم نوایی با مجموعه هنجارهای معینی تعریف کرد که شمار زیادی از افراد یک اجتماع یا جامعه پذیرفته اند (گیدنز).

هنجارشکنی به معنای سرپیچی از ارزش ها و هنجارهای حاکم بر جامعه به  کار می رود اگر فردی برخلاف رویه ها و قواعد مطلوب و مثبت جامعه گام بردارد و آن ها را نقض کند، او را هنجارشکن می نامند (آقاپور).

رفتار انحرافی اشاره به رفتارهایی دارد که به طور قابل توجهی از هنجارهایی که برای افراد در وضعیت اجتماعی آنها تعیین شده است فاصله دارد (فرانزیس).

کج رفتاری شامل انواع رفتارهای نابهنجار است که اشکالی از آن در هر جامعه هایی روی می دهد، رفتار نرمال یا بهنجار، هر نوع رفتاری است که از هنجارها یا مقررات گروهی که رفتار مزبور در آن روی می دهد تبعیت کند ، در مقابل، کج رفتاری هر نوع رفتاری است ، که با هنجارها یا مقررات گروه هم نوایی نداشته باشد و دامنه وسیعی از رفتارها از تخلفات جزئی در رانندگی تا قتل را در برمی گیرد و بسیاری از مردم آن را منفی ارزیابی می کنند (همان).

کج روی هرگونه رفتاری است که با انتظارات جامعه یا یکی از گروه های مشخص درون جامعه منطبق و سازگار نباشد ، رفتار انحرافی، دوری جستن و فرار از هنجارهاست و هنگامی رخ می دهد که فرد یا گروهی معیارهای جامعه را رعایت نمی کند. رفتار انحرافی و عمل منحرف با توجه به هنجارهای موجود در فرهنگ تعریف می شود. رفتار و عملی که ممکن است در یک موقعیت خاص قابل قبول باشد، ممکن است در زمان و مکان دیگری ناروا و غیرقابل قبول باشد. برای مثال، افسر پلیسی که به یک قاتل فراری تیراندازی می کند و سرانجام(و برای دفاع از خود) او را می کشد، ممکن است به دلیل شجاعتش مدال لیاقت یا افتخار بگیرد. در مقابل، فرد جنایتکاری که در وقت دزدی به شخصی تیراندازی می کند و او را بی دلیل می کشد، در معرض شدیدترین مجازاتی که در قانون پیش بینی شده است، قرار می گیرد .هردوی این اعمال انحراف محسوب می شود؛ زیرا هردوی آن ها با هنجارها مغایرت دارد (کوئن).

اولاً انحراف به هر رفتاری یا ویژگی رفتاری که با نظام ارزش ها و هنجارهای مقبول و مورد انتظار جامعه مغایرت داشته باشد و از سوی تعداد کثیری از مردم رفتاری منفی یا مذموم ارزیابی گردد اطلاق می شود.

ثانیاً تقسیم جامعه به دو گروه راست رفتاران و کج رفتاران نامقدور است و علی رغم این که اکثر مردم می کوشند حتی المقدور خود را با هنجار و ارزش های اجتماعی سازگار و  همنوا سازند. مع الوصف هیچ  جامعه ای را نمی توان یافت که در آن اکثر مردم در طول عمرشان مرتکب هنجارشکنی در باب برخی از هنجارهای عمده اجتماعی نشده باشند.

 ثالثاً انحرافات و کژ رفتاری های اجتماعی برحسب تعاریف جوامع ونوع فرهنگ ها، برحسب زمان و تاریخ، برحسب مکان خاص، برحسب نتایج حاصله از عمل و بالأخره برحسب موقعیت، مقام و منزلت اشخاص نسبی است (محسنی تبریزی).

انواع کج روی

از آنجا که انحرافات اجتماعی نه از نظر شکل مشابه هستند و نه درجه اهمیت اجتماعی آن ها یکسان است تلاش هایی در جهت طبقه بندی آن ها به عمل آمده است (محسنی) که مواردی شرح داده می شود:

کج روی نخستین :

انحرافی که موقتی است و به طور دائم و مستمر تکرار نمی شود در این نوع انحراف فرد کج رو نه تنها برچسب منحرف نخورده است، بلکه خود نیز خود را کج رو به شمار نمی آورد به عبارت دیگر این انحراف خیلی جدی نیست و تصویر فرد از خویش را چندان متأثر نمی سازد (محسنی تبریزی).

در پاره ای از موارد فرد به اعمال انحرافی دست می زند، اما این انحراف ممکن است گذرا و تصادفی باشد به این نوع حالات خاص، انحرافات نخستین یا ابتدایی می گویند.

فرد وقتی از لحاظ اجتماعی مورد تأیید قرار می گیرد که سبک و شیوه زندگی اش تحت تسلط الگوی انحرافی قرار نگرفته باشد چنین شخصی، مسلماً خویشتن را یک فرد منحرف نخواهد دانست. مثل شخصی که از مواد مخدر یا الکل یا سیگار استفاده می کند یا دزدی کوچکی می کند، به یک انحراف ابتدایی دچار شده است (کوئن ).

کج روی ثانوی :

در مرحله بعدی یا مرحله اصلی انحراف، فرد به طور مشخصی رفتار انحرافی از خود نشان می دهد و از دید عموم مردم فرد منحرفی محسوب می شود. جامعه به چنین اشخاصی به چشم فرد غیرقابل قبول و ناهنجار نگاه می کند. مثل دزدان و تبهکاران حرفه ای (همان)

کج روی فردی :

در انحراف فردی شخص به تنهایی از هنجارهای مقبول و مقرره در جامعه سرباز زده و عدول کرده است به عبارت دیگر وقتی فردی به تنهایی از هنجارهای خرده فرهنگ خود منحرف می شود، در واقع این گونه هنجارها را مطرود می داند، چنین فردی دچار انحرافات فردی می شود. مثل رفتارهای دزدی که به تنهایی کار می کند و دست به دزدی های کوچک و بزرگ می زند (کوئن)(محسنی تبریزی)

کج روی گروهی :  

انحراف گروهی به طور گروهی و دسته جمعی توسط دو یا چند فرد انجام می پذیرد ، در این نوع انحراف افراد در قالب گروه به رفتار منحرف مبادرت می ورزند در گروه ها یا باندهای منحرف اعضاء تابع هنجارها و ضوابط خاص گروه خود هستند (محسنی تبریزی). به عبارت دیگر گروهی از افراد که به صورت دسته جمعی برخلاف هنجارهای مورد قبول جامعه عمل               می کنند، عمل آن ها انحراف گروهی نامیده می شود. تعداد زیادی از انحرافات گروهی در داخل خرده فرهنگ منحرف جامعه رخ می دهد (کوئن).

کج روی نا آگاهانه :

 مربوط به مواردى می شود که فرد از روى ناآگاهى نسبت به ارزش و هنجارهاى جامعه دست به اعمالى نابهنجار و انحرافى بزند (شیخاوندى) به عبارت دیگر اگر رفتاری ندانسته و از روی ناآگاهی و احتمالاً نیندیشیده از فردی سرزند که با هنجارهای جامعه منافات داشته باشد، این نوع کج روی را ناآگاهانه می گویند (ستوده ).

کج روی آگاهانه :

هرگاه فردی یا افرادی دانسته و از روی آگاهی و بر اساس نظام ارزشی ویژه خود به اعمالی برخلاف ارزش ها و هنجارهای جامعه دست بزنند، چنین کج روی را آگاهانه نامند. یکی از ملاک های آگاهانه یا غیرآگاهانه بودن کج روی اجتماعی «عاملین» آن می باشند .هرچند ممکن است انحرافی واقعاً ناآگاهانه بوده باشد، اما وقتی استنباط جامعه از آن «آگاهانه» باشد و به فرد «برچسبی» داده شود که پیش از این نداشته است این گونه کج روی را آگاهانه می نامند و نسبت به مجازات او اقدام می کنند (ستوده).

کج روی مثبت :

چنانچه فرد یا گروه آگاهانه و با وقوف کامله به هنجارها و ارزش های جامعه خویش هنجارها و ارزش های نوینی بیافریند که از حیث غناء بر هنجارها و ارزش های موجود تفوق و برتری داشته باشند به انحراف مثبت و سازنده گرایش دارد؛ مصلحین اجتماع، انقلابیون، پیامبران و مردان بزرگ تاریخ در عرصه های علم و هنر و سیاست و فلسفه در زمره منحرفینی که به انحراف مثبت مبتلا بوده اند قرار دارند (محسنی تبریزی).

کج روی منفی :

در انحراف منفی برخلاف انحراف مثبت، هنجارها و ارزش های مورد ستایش و عمل افراد از حیث غناء و مطلوبیت در سلسله مراتب ارزشی مرتبه پست تری نسبت به هنجارها و ارزش های مرسوم در جامعه دارند (همان).